Podczas analizy platońskiej filozofii polityki na tle nowożytnych nurtów politycznych odniosę się głównie do bardzo różnych od siebie pozycji: Platona Erica Voegelina i Społeczeństwa Otwartego i jego wrogów Karla Poppera. Tym, co łączy obu myślicieli jest dorastanie w czasach olbrzymiej popularności radykalizmów prawicowych i lewicowych oraz autorytarnych, korporacyjnych rządów Engelberta Dollfusa sprzymierzonego z Benito Mussolinim.

W 1872 roku Friedrich Nietzsche opublikował Narodziny tragedii z ducha muzyki. W pewnym sensie był to tekst przełomowy – oddzielił grubą kreską okres, w którym Nietzsche uchodził za młodego, świetnie rokującego profesora filologii. Ta publikacja uczyniła z niego filozofa, a przynajmniej mocno odróżniła go od współczesnego środowiska filologicznego. Zarysowana w tekście wizja kultury antycznej Grecji spotkała się z potężną krytyką, jak się zresztą wydaje, w pełni uzasadnioną.

Od publikacji Narodzin Tragedii minęło już ponad 140 lat, a mimo to nadal u wielu wzbudza emocje. W swej pierwszej filozoficznej pracy, Fryderyk Nietzsche rysuje obraz greckiej tragedii jako dialektycznego ścierania się dwóch komponentów: dionizyjskiego i apollińskiego.

Choć samo pojęcie brzmi nieco tautologicznie, ludzie naszych czasów – można zarzucać, że z pewną dozą wyniosłości wobec swoich przodków, i pytać na ile usprawiedliwioną – uważają, że żyjemy w epoce zwanej nowoczesnością. (Swoją drogą: to ciekawe, czy każda wcześniejsza epoka uważała siebie, niekoniecznie instytucjonalnie, ale w ramach prywatnych opinii, za w ten czy inny sposób nowoczesną, czy może też idea nowoczesności jest wytworem zwyczajnie nowożytnym?) Z nazwami polemizować nie wypada, to jasne; należałoby jednak w ramach wstępu prześledzić przynajmniej ich genezę, żeby lepiej uchwycić istotę tematu.

Z pewnością każdy z was brał udział w jakiejś dyskusji – czy na tematy związane z grami, z muzyką, czy polityką. Prawdopodobnie większość z tych dyskusji kończyła się na wzajemnym szkalowaniu albo przerzucaniem się tak zwanym argumentum ad rectum. Dotyczy to dyskusji zarówno w internecie, jak i takich przy rodzinnym stole, w barze czy na ognisku ze znajomymi. Jednakże czym to jest spowodowane? Prawdopodobnie wielu z was myśli, że winą jest brak edukacji, głupota czy inne negatywne cechy. Ale nie zawsze tak jest, ponieważ dyskusje między równie wykształconymi ludźmi mogą skończyć się bójką.

Zagadnienie kryzysu wartości absolutnych ściśle wiąże się z dwoma zjawiskami, dwoma procesami cywilizacyjnymi, które zaczęły się wraz z nastaniem nowoczesności. Pierwszym procesem jest przemiana stosunków ekonomicznych oraz społecznych związana z przejściem ustroju gospodarczego od feudalizmu do kapitalizmu. Dla tego procesu ważna jest także perspektywa utopii socjalistycznej, która niejako w tle oddziaływała na wyobraźnię społeczną. Drugim procesem jest zjawisko o charakterze metafizycznym opisywane jako odczarowanie świata, zerwanie z narracjami mitologicznymi albo, w bardziej udramatyzowanej wersji, “śmierć Boga”, podążając za terminem wprowadzonym przez Friedricha Nietzschego. Oba procesy zaczęły się już w samym momencie przejścia cywilizacji z fazy przed-nowoczesnej w nowoczesną.

W naszym poznaniu staramy się dotrzeć do prawdy, czyli do tego jak rzeczy się mają. Nie będziemy tu jednak zastanawiać się nad tym czy prawda istnieje, ale nad tym, czy rzeczywiście do niej mamy – bądź też mieć możemy – dostęp. Pytanie to może zdawać się przynajmniej dziwne w kontekście czasu, w którym jest stawiane. Biorąc pod uwagę rezultaty działań naukowców czy inżynierów, odpowiedzieć możemy twierdząco – tak, mamy jakiś dostęp do prawdy, nawet jeśli nie jest to „cała prawda”.

Lata zmagania się z widmami. Tyle szalonych pojęć zinternalizowanych i wcielonych w postaci zamieszkujące mój pokój, zawsze wokół i na wyciągnięcie głosu w głowie; emanacja sprawy, która urodziła się we mnie pewnego świtu, pamiętam dokładnie nocny spacer sześć lat temu, po którym pierwszy raz namacalnie poczułem przymus pisania. Nieskończoność poza nami przeciwko nieskończoności w nas. Gdy teraz wychodzę na powietrze, porzucając ten ciężar metafor – mógłbym powiedzieć, że to lata zmarnowane na gonitwie za mrzonkami, lata niepotrzebnych lęków i samoograniczeń naciąganych do teorii wyczytanych w książkach sprzed połowy albo i całego wieku. Było posłuchać starszych, jak mówili korzystaj z młodości, drugi raz nie będziesz miał siedemnastu lat.

Miałem ostatnio okazję wziąć udział w fantastycznej inicjatywie filozoficznej, a mianowicie w Tygodniu Filozoficznym organizowanym przez Koło Naukowe Filozofii Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego imienia Jana Pawła II. Było to niezwykle rozwijające przeżycie, z jednej strony pokazujące, że gdzieś na świecie filozofię traktuje się poważnie, ale jednocześnie obrazujące pewne wady polskiej sceny filozoficznej. Jakie? Zobaczcie sami.